Z neurologopedą Pauliną Malinowską rozmawiają Pogaduszki :)
Rozwój mowy u dzieci w wieku szkolnym
Pogaduszki: Jakie problemy logopedyczne są najczęściej spotykane u dzieci w klasach 1-3?
Paulina Malinowska: W klasach 1-3 najczęściej spotykane są problemy dotyczące płaszczyzny fonologicznej języka, czyli wadliwe wymawianie poszczególnych dźwięków (głosek), ale także pomijanie niektórych dźwięków w wyrazach lub zastępowanie ich innymi. Zazwyczaj problem ten pojawia się już w wieku przedszkolnym, a niepodjęcie terapii logopedycznej w odpowiednim czasie skutkuje problemami w nauce czytania i pisania. Występujące zaburzenia i wady mowy mogą mieć wpływ na funkcjonowanie dziecka w środowisku szkolnym, co może powodować problemy w nawiązywaniu relacji, wypowiadaniu się, budowaniu zdań, a nawet wpływać na płynność mowy.
P: Czy problemy z mową, które występowały u dzieci w przedszkolu, mogą się nasilić po rozpoczęciu nauki w szkole?
PM: Oczywiście, im dłużej zwlekamy z terapią logopedyczną, tym trudniej jest osiągnąć szybkie postępy. Problemy z wymową mogą się utrwalać, a także powodować inne trudności, np. zaburzenia płynności mowy, trudności w wyrażaniu myśli, budowaniu zdań czy wycofywanie się z życia społecznego. W rezultacie mogą też pojawić się opóźnienia w rozwoju mowy.
P: Jakie są kluczowe różnice w rozwoju mowy między dziećmi w wieku przedszkolnym a szkolnym?
PM: W wieku przedszkolnym dziecko intensywnie przyswaja nowe głoski i słownictwo, ucząc się jednocześnie budowania zdań, początkowo prostych, a później bardziej złożonych. Gotowość dziecka do nauki w szkole oznacza zakończenie procesu nauki głosek – w wieku około 7 lat dziecko powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie dźwięki. W szkole dziecko doskonali umiejętności językowe, takie jak rozumienie i budowanie bardziej skomplikowanych zdań oraz tekstów. Rozwój mowy w wieku szkolnym to także nauka czytania i pisania, co wymaga odpowiedniego rozwoju umiejętności fonologicznych.
Rozpoznawanie problemów logopedycznych
P: Jakie sygnały mogą świadczyć o tym, że dziecko w klasach 1-3 potrzebuje wsparcia logopedycznego?
PM: Przede wszystkim trudności w wypowiadaniu się, budowaniu zdań, wszelkie nieprawidłowości w realizowaniu głosek, problemy w nauce czytania i pisania objawiające się np. trudnościami w rozróżnianiu podobnych do siebie głosek np. p-b zarówno w mowie jak i w piśmie. Przykładami wad wymowy, które można łatwo zidentyfikować są np. seplenienie, jąkanie, rotacyzm czyli niewymawiania głoski [r], czy niewyraźne mówienie.
P: Jakie trudności w nauce (np. z czytaniem czy pisaniem) mogą być związane z problemami logopedycznymi?
PM: Dokładnie to o czym wspomniałam w poprzedniej odpowiedzi, czyli nieprawidłowe identyfikowanie liter np. jeśli w mowie dziecko zamienia głoskę k na t (totet zamiast kotek) to podczas czytania oraz pisania te problemy również będą się powielać. Dziecko może zapisze prawidłowo wyraz, jednak będzie mieć problemy z prawidłowym identyfikowaniem litery z dźwiękiem. Jednak problemy logopedyczne to nie tylko mowa, czytanie i pisanie. Zaburzony rozwój mowy to także problemy z koncentracją, uwagą słuchową, problemy ze zrozumieniem poleceń, a to często skutkuje frustracją i trudnościami w przyswajaniu wiedzy.
P: W jaki sposób nauczyciele mogą zauważyć i zgłaszać problemy logopedyczne wśród swoich uczniów?
PM: Nauczyciele mogą zauważyć te problemy już podczas zajęć, podczas prowadzenia rozmów z uczniami. Problemy te powinny być zgłaszane zarówno rodzicom jak i szkolnemu logopedzie. Nauczyciel może podzielić się swoimi obserwacjami z logopedą, a ten przeprowadzi dokładną diagnozę i podejmie odpowiednie kroki. Niestety w wielu przypadkach logopedzi szkolni nie są dostępni, a nauczyciele nie zawsze będą mieli wiedzę, aby zwrócić uwagę na każdy problem logopedyczny. Zwłaszcza biorąc pod uwagę to, jak duże grupy uczniów są pod ich opieką. Dlatego zawsze warto przeprowadzić diagnozę logopedyczną ze specjalistą, która pozwoli zidentyfikować ewentualne problemy.
Wpływ problemów logopedycznych na naukę
P: Jak problemy z mową mogą wpływać na wyniki w nauce w klasach 1-3?
PM: Na wyniki w nauce mogą wpływać problemy z prawidłową realizacją głosek, budowaniem zdań, identyfikowaniem dźwięków w mowie, wyróżnianiem ich np. w hałasie, szumie, który często pojawia się w trakcie lekcji. Z tego powodu samo przyswajanie wiedzy będzie trudniejsze i wymagało dużo więcej pracy, a porównywanie się do rówieśników, którzy nie mają problemów logopedycznych może budować frustrację.
P: Czy problemy logopedyczne mogą wpłynąć na samoocenę i relacje społeczne dziecka w szkole?
PM: Oczywiście, dzieci w wieku szkolnym są już świadome swoich problemów w mowie. Trudności logopedyczne powodują problemy w nauce, a to obniża samoocenę dziecka. Dodatkowo niezrozumienie ze strony rówieśników, brak swobodnego porozumiewania się z nimi może sprawiać, że dziecko zacznie się wycofywać. Niezwykle ważne jest tu wsparcie logopedy, nauczyciela i oczywiście rodziców.
P: Jakie mogą być długofalowe konsekwencje nieleczonych problemów logopedycznych u dzieci w wieku szkolnym?
PM: Nieleczone problemy logopedyczne mogą powodować u dziecka lęk, unikanie wypowiedzi, a to będzie obniżać aktywność dziecka na lekcjach. Z pewnością obniży to także jego oceny. Uważam, że takie dzieci tracą motywację, a bez wsparcia dorosłych mogą czuć się słabsze od innych. Łatwo wtedy przeoczyć potencjał dziecka oraz jego talenty.
P: Na temat terapii logopedycznej w szkole i zaangażowaniu nauczycieli oraz rodziców porozmawiamy w drugiej części wywiadu.